TARİHÇE

           Anadolu’nun birçok bölgesi gibi bu bölge de ilk çağlardan beri gelmiş geçmiş çeşitli kültür ve medeniyetlerin izlerini taşır. Yörede ilk yerleşmeler Kalkolitik dönemde (M.Ö. 3000) olmasına rağmen, uygarlığın gelişmesi daha sonraki yıllarda olmuştur. M.Ö. 1800-1200 yıllarında Anadolu’da yaşayan yerli kavimlerden Hattiler bu bölgeyi önemli bir yerleşim merkezi haline getirmişler, Hititler ise Hattuşaş’ı (Boğazköy) başkent yapmışlardır. Asurlu tüccarların yapmış olduğu “Karum” denilen iş merkezinin burada kurulması, Karadeniz, Akdeniz ve Ege havzasının Kuzeydoğu Anadolu ile İran Yaylasına bağlanan ve tarihte Kral Yolu olarak bilinen, ünlü ticaret yolunun da buradan geçmesi bölgenin önemini iyice arttırmıştır. Tarihi Kral Yolu’nun tabiat şartları etkisiyle, bölgede hangi güzergahı takib ettiği bilinmemekle beraber bazı ipuçlarından yola çıkarak, Sarıkaya Köyü’nün doğusunda Hacıbağ, güneyinde Dutluk (Öteyüz mevkii), Müdü Köyü’nün güneybatısında bulunan Karice’nin Gedik mevkiinden geçmiş olması muhtemeldir. Bu düşüncemizi kuvvetlendiren bulgular arasında:

          a)      Mezar kalıntılarının doğu ve batı ekseninde olması, yukarda bahsettiğimiz güzergahta bulunan sivri tepelerin oyularak, geçişe uygun hale getirilmesi

           b)      Adı geçen güzergahın yol için elverişli olması

           c)      Delice’den  Höyük’e geçişin kısa mesafeli olması gibi...

1894 yılında Çorumlu olan Beşiktaş muhafızı Hasan Paşa’nın gayreti ve Ankara Valisi Abidin Paşa’nın yardımı ile Çorum’un Ankara’ya bağlı sancak merkezi olmasıyla Sungurlu İlçesi de Çorum’a bağlanmıştır. 

Osmanlı Devleti kuruluş tarihinden itibaren, konar-göçer çeşitli Türk boylarını, Anadolu’nun çeşitli yörelerinde yerleşik hayata geçirmek için değişik uygulamalara girişmiştir. 16. yy.’ın ilk çeyreğinde Anadolu’daki iskan hareketi hızlanmıştır. Anadolu’ya yerleştirilmiş oymaklardan bugün Sungurlu’da mevcut olanlar arasında Karaevli, Yazır, Karakeçili ve Hilâllı vardır.

Cumhuriyet Dönemi:

1921 yılına kadar Ankara Vilayetine bağlı bir sancak merkezi olan Çorum, sonradan müstakil bir sancak, 24 Nisan 1924 tarihinde de il (vilayet) olmuştur. Alaca, İskilip, Mecitözü, Osmancık ve Sungurlu İlçeleri de Çorum’a bağlanmıştır. Boğazkale Bucağı ilçemize bağlı iken 04.07.1987 gün ve 3392 sayılı kanunla müstakil bir ilçe haline gelerek ilçemizden ayrılmıştır.

Sungurlu İlçesinin tarihte iki yerleşim merkezi olmuştur:

1.   Eski Sungurlu: Bugünkü Sungurlu’nun batısındadır. Şimdiki Kuzuluk (Akçay ve Tuğcu arasında) denilen yerde kurulmuştur. Eski Sungurlu “Küçük Kıyamet” adı verilen 1509 tarihinde 40 aralıkla süren depremle yıkılmış ve şehir bugünkü yerine inşa edilmiştir. Eski Sungurlu’nun çok geniş yer kapladığı, 80.000 nüfusa ve 20.000 haneye sahip olduğu tahmin edilmektedir.

2.   Yeni Sungurlu: Eski Sungurlu’nun depremle yok olmasından sonra şehir biraz doğuya doğru Sarıtepe eteklerinde yeniden kurulmuştur. Yeni Sungurlu kurulduğu günden beri 4 isim değiştirmiştir.

a) Kalınsaz: Yavuz Sultan Selim 1515 tarihinde doğu seferine giderken, şimdiki bağların içinden geçen göç yolundan (Gökkaya mevkiinden Karşıyaka Semtine gelen mezarlığın yanından geçen yol) Sungurlu’ya geldiği ve Manastır Tepesinin ön tarafındaki boşlukta konaklamıştır. Yavuz Sultan Selim’in “amma da sazlık” demesinden dolayı Kalınsaz adını almıştır.

b) Budaközü: Şehrin ortasından geçen Budaközü Çayına ithafen söylenmiştir.

c) Sungurlu: Maraş Bey’in zulmünden kaçıp gelen Sungur Bey’e ithafen denmiştir.

Sungurlu, Osmanlı İmparatorluğu Döneminde 1866 yılında ilçe ve belediye olmuştur. İlk  belediyebaşkanlığı görevine de Ermeni asıllı Gregoryan Efendi atanmıştır.

EVLİYA ÇELEBİ’NİN SEYAHATNAMESİ’NDE SUNGURLU (III.CİLT, SAYFA 185)

Sunguriçi Nahiyesi. Bu nahiye Hüseyinova Kazası’nda büyük bir nahiyedir. Sunguroğlunun hânedânı dibinde, 400 yıldan beri taşları aşınmamış bir su değirmeni vardır. Büyük evliyaların nazargâhı olan bir değirmendir. Buralardaki Kazovası, Tokat’a bir konaktır. Çok zengin bir yerdir. Asıl Kazova Kasabası Tokat Şehri toprağında 150 akçelik kazadır.

 

COĞRAFYA

GENEL DURUM:

Sungurlu, Orta Karadeniz Bölümü ile Orta Kızılırmak Bölümleri arasında yer alan ve idari olarak Çorum İline bağlı en büyük ilçedir. İl merkezine 71 km. uzaklıkta olup, yüzölçümü 2557 km2’dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 780 m. olan Sungurlu 40 09 50’’N enlemi ile, 34 22’30’’E boylamında yer almaktadır.

İç Anadolu Bölgesi’nde, Karadeniz Bölgesi’ne geçişi sağlayan tabii bir koridor üzerinde bulunan Sungurlu İlçesi (Gürsoy, 1975) Karadeniz Bölgesi dağlarının alçalıp, doğrultu değiştirdiği bir sahada, İç Anadolu platolarına geçilen bir alanda yer alır. Kuzeyde Bayat ve Uğurludağ ilçeleri, doğuda Çorum merkez ilçe ve Alaca ilçesi, güneydoğuda Boğazkale ilçesi, güneyde Yozgat merkez ilçe ve Yerköy ilçesi, güneybatıda Delice ilçesi, batıda Sulakyurt ilçesi ve kuzeybatıda Kızılırmak ilçeleriyle sınırlandırılmıştır.

Sungurlu, Doğu ve Orta Karadeniz kıyılarının İç Anadolu, Akdeniz ve Ege kıyılarına bağlantısını sağlayan 190-02 no’lu Devlet Karayolunun geçtiği ve ilçeden geçen Budaközü Deresi’ne karışan Diğ Çayı ve Akçay arasında kalan, yayla tepelerinin eteğinde kurulmuştur. Bölgelerin birbiriyle bağlantısını sağlayan bir güzergah üzerinde kurulmuş olmasının, Sungurlu’nun gelişmesine büyük katkısı olmuştur.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ :

İlçedeki Yüksek Dağ ve Tepeler :    

Beşdam Dağı 1365 m.

Kartaltepe 1700 m.

Nöbeti Baba 1641 m.

Korçocuk Pınarı 1434 m.

Ziyarettepe 1425 m.

Karadeğnek Tepesi 1418 m.

Ağcayürek Tepesi 1318 m.

Alatepe 1236 m.

Manastır Tepesi 1070 m. 

Akarsuları :                            

Budaközü Çayı ve kolları: 

1)   Demirşeyh Çayı

2)   İncesu Deresi

3)   Diğ Çayı

4)   Akçay

5)   Kemallı Çayı 

Delice Irmağı ve kolları: 

1)   Budaközü çayı

2)   Emine Pınarı

3)   Acı Öz 

Ovaları :                                   

Sungurlu Ovası 750 km2’dir. Demirşeyh, Aydoğan, Budaközü, Beşpınar, Çiftlik, Meymandı Ovaları ile birleşir. Bu ovanın Delice Irmağı ile birleştiği yer olan Çadırhöyük Köyüne kadar ki bütün küçük ovalar tarıma elverişlidir. Deniz seviyesinden yüksekliği 550-580 metredir. 

Taybı Ovası: 144 km2 genişliğinde 550-560 m. yüksekliğinde olan ova Sungurlu’nun bazı köylerini içine alır. Yörenin en verimli ovasıdır. Pirinç, buğday, pancar ekilir. 

Delice Ovası: Sungurlu ve Delice sınırında olan bu ova 300 km2 genişliğinde olup çok iyi buğday yetişmektedir. 

Emine Pınarı Ovası: Büyük Polatlı, Keller, Alembeyli Köyü arazilerini kapsar. Buğday, arpa ve pancar ekimi yapılır. 

BİTKİ ÖRTÜSÜ  :

Sungurlu yerleşim ve çevresinde karasal iklim hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. En yağışlı ayı Mayıs, en kurak ayı Ağustos’tur. Yıllık ortalama yağışı 418 mm. olup, en soğuk ayı Ocak, en sıcak ayı ise Ağustos’tur. Bitki örtüsü bakımından zengin sayılmayan Sungurlu’da, step egemen olmakla beraber, yüksek yerlerde meşe ve sarıçam ormanları yer almaktadır. İlçemiz Turan-Önasya step flora bölgesi içinde kalır. “Hakim olan ot örtüsü steptir. Efemer karakterli bitkiler, ilkbahardaki yağışları takiben hemen belirmekte, yaz sıcakları bastırmadan hayati faaliyetleri son bulmaktadır. Batıdaki kapalı depresyonlar civarında halofit karakterli bitkilerin de mevcut olduğu ilçede, doğal ot örtüsü iklime uymuş (kserofil) kurakçıl bitkilerdir.”

 

NÜFUS YAPISI   

 

İlçenin 2000 Genel Nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusu, merkezde 35.397, ve köylerde 45.443'tir.

İlçeye bağlı altı belde (Arifegazili, Demirşeyh, Kaledere, Tuğlu, Yörüklü, Kavşut), 101 Köy, 6 mezra bulunmaktır.

İlçenin Köyleri ve Nüfusu

	Kışlaköy	210
	Körkü	135
	Kula	314
	Kurbağlı	193
	Kuşçalı	380
	Kuzucak	147
	Küçükpolat	425
	Küçükincesu	188
	Mahmatlı	88
	Mehmetaliçiftliği	62
	Mehmetbeyli	361
	Muratkolu	259
	Oğlaközü	139
	Ortakışla	207
	Ortaköy	458
	Oyaca	93
	Salman	399
	Saraycık	17
	Sarıcalar	595
	Sarıkaya	269
	Şekerhacılı	163
	Tatlı	349
	Tatlısu	156
	Terzili	63
	Tokullu	210
	Topuz	178
	Tuğcu	187
	Turgutlu	149
	Türkhacılarhanı	595
	Üçoluk	132
	Yarımsöğüt	352
	Yenihacılarhanı	28
	Yeşilova	112
	Yeşilyurt	76
	Yirce	258
	Yorgalı	132
	Yukarıbaşpınar	138
	Hacıosman	696
	Hilalli	117
	ikizli	1894
	İmirli	492
	İnegazili	369
	Kalenderoğlu	30
	Kamışlı	64
	Karacabey	83
	Karaçay	324
	Karahacı	29
	Arifegazili	3.357
	Kaledere	1.924
	Kavşut	2.472
	Tuğlu	2.217
	Yörüklü	2.988

 

EĞİTİM   

Sungurlu İlçesi kurulduktan sonra İlk eğitim faaliyeti Yusuf Hoca Camiinde medrese eğitimi olarak başlamıştır. Daha sonra Ulu Camii, Muhacir ve Altınoğlu Camisinde medrese eğitimi yapılmıştır.

Cumhuriyet döneminin ilk eğitim kurumu olan Cevheri (İsmetpaşa) İlkokulu 1927 yılında Eğitim ve Öğretime başlamıştır.

İlk ortaokul olan Sungurlu Ortaokulu 1948-1949 yılında Eğitim ve Öğretime başlamıştır. 

Orta Öğretim Kurumu olarak  ilk önce Sungurlu Lisesi 1968 yılında Eğitim Öğretime başladı.

1971 yılında Endüstri Meslek Lisesi,

1975 Yılında Kız Meslek Lisesi,

1976 yılında İmam-Hatip Lisesi,

1985 yılında Ticaret meslek Lisesi,

1991 yılında H. Öztaş Anadolu Lisesi eğitim ve öğretime başlamıştır

İlçede,1YİBO, 6 Lise, 64 Birleştirilmiş sınıflı İlköğretim Okulu,1 Anaokulu, merkezde 15 ve Köylerde 14 olmak üzere toplam 93 İlköğretim Okulunda eğitim öğretime devam edilmektedir. 15.226 öğrenci okumaktadır. Sungurlu İlçesinde eğitim kurumlarındaki gelişme ilkokullarda 1960’lı orta öğretim kurumlarında 1970’li yıllarda büyük gelişme olmuştur. İlçe merkezinde 1.500 kişilik tribüne sahip kapalı spor salonu ve 300 kişilik tribüne sahip futbol sahası bulunmaktadır.

SAĞLIK 

Sungurlu’da 100 yatak kapasiteli 1 Devlet Hastanesi ve merkezde 3, taşrada 10 olmak üzere toplam 13 Sağlık Ocağı bulunmaktadır. Ayrıca Sağlık Ocaklarımıza bağlı olarak 36 adet Sağlık Evleri  vardır. Yine ilçede 1 Verem Savaş Dispanseri  de  mevcuttur.

            Sungurlu Belediye Başkanlığın’da sağlık hizmeti veren bir sağlık istasyonu bulunmaktadır. 

İlçede özel muayenehanesi bulunan :

2 Dahiliye Uzmanı,

2 Kadın Doğum Uzmanı,

1 Genel Cerrahi Uzmanı,

1 Göz Hastalıkları Uzmanı,

1 Kulak Burun Boğaz Uzmanı,

1 Çocuk Hastalıkları Uzmanı,

4 Diş Muayene ve Tedavi Merkezi vardır.

Sağlık alanında özellikle son zamanlarda açılan 2 Özel Tedavi Merkezi ile sağlık alanında ilçe büyük bir gelişme kaydedilmiştir.

Bunun yanında ilçede toplam 20 eczanesi bulunmaktadır. 

TARIM   

Bugün ilçe ekonomisi tarım, hayvancılık ve ticarete dayanır. Özellikle Ankara-Samsun karayolu üzerinde oluşu ve büyük turizm potansiyeline sahip tarihi Boğazkale ilçesinin Sungurlu bağlantısı nedeniyle yol boyunda yer alan konaklama, dinlenme tesisleri ilçe ekonomisine önemli ve olumlu katkı yapmaktadır.

720 km2 ovaya sahip Sungurlu'da arazi kullanımına baktığımızda, toprakların büyük bir bölümünün tarım alanı olarak kullanıldığını görüyoruz. Bu tarım alanlarının %98'i tarla tarımında % 2'si ise bağ ve bahçe arazisi olarak kullanılmaktadır. Mevcut tarım % 18 'i kıraç arazi, % 20'si taban arazi, %62 'side yarı taban araziden oluşmaktadır. Taban arazisi ve yarı taban arazisinin çok az bir kısmında sulama yapılmaktadır Tarım alanlarının % 8.8'i sulu tarım arazisi, % 91.2'si kuru tarım arazisidir.

Sungurlu'da tarım alanlarının kullanımım incelendiğinde ise, tarım topraklarının büyük bölümünün tahıl tarımına ayrılmış olduğunu görülür.

Mevcut tarım arazisinin 1056'lık kısmında tahıl tarımı (buğday, arpa, mısır,çavdar, yulaf) yapılmaktadır. Tahıllardan sonra en büyük pay nadas alanlarıdır. Nadas alanları % 22'lik pay ile ikinci sırada gelmektedir. Bakliyat tarımı yapılan toprakların oranı % 10 (mercimek, nohut, fasulye)dür. Bunu % 4 ile endüstri bitkileri takip eder. Yetiştirilen başlıca endüstri bitkileri ise; şeker pancarı, şeker pancarı tohumu ve ayçiçeğidir. Ekimi yapılan başlıca diğer tarla bitkileri arasında kuru soğan, lahana kavun ve karpuz gelmektedir. Yem bitkilerine ayrılan toprakların oranı % 5 iken (fiğ, korunga, yonca) % 2’lik pay ile meyve alanları onu takip etmektedir. Üretilen başlıca meyveler ise elma, kayısı, armut, erik ve üzümdür

HAYVANCILIK   

Sungurlu’daki hayvancılık faaliyetini ele aldığımızda hemen hemen diğer bölgelerimizden tek farklılık arz etmez. Kırsal kesimlerin bazılarında ekonomik gelir tamamen hayvancılığa bağlıdır. Bazı yerleşmelerde ise hem hayvancılık hem de tarla tarımı birlikte yapılmaktadır. Yüksek, dağlık alanlarda yer alan kırsal yerleşmelerde ekonomik faaliyet  tamamıyla hayvancılığa bağlıdır.

 Sungurlu’nun gecekondu alanlarında gelişme gösteren mandıra yada ahır hayvancılığı bu konuda önemli bir kaynaktır. Şehre yakın olarak kurulan mandıra (ahır) sayısı sürekli artmaktadır. Bu mandıralarda kültür ırkı, et ve süt verimi oldukça yüksek büyük baş hayvanlar yetiştirilmektedir. Burada beslenen hayvanlar Sungurlu’nun dışında büyük kentlerimize de satış yapılarak gönderilmektedir.    

Burada tarım ürünleri ile hayvan miktarı ve sayısını belirtmek istiyorum. (1998 yılı itibariyle)

TAHILLAR					HAYVANLAR
1	Buğday	:	151.310	Ton	Büyükbaş Hayvanlar
2	Arpa	:	54.485	Ton	1	Sığıır	:	25.880	Adet
					2	Manda	:	412	Adet
BAKLAGİLLER					Küçükbaş Hayvanlar
1	Mercimek	:	2.100	Ton	1	Koyun	:	42.950	Adet
2	Nohut	:	3.496	Ton	2	Keçi	:	9.510	Adet
3	Fasulye	:	396	Ton	3	Kümes Hayvanı	:	93.000	Adet
ENDÜSTRİ BİTKİLERİ
1	Ayçiçeği	:	1.200	Ton
2	Şeker Pancarı	:	27.000	Ton
DİĞER TARLA BİTKİLERİ
1	Kavun-Karpuz	:	44.750	Ton
2	Kuru Soğan	:	46.500	Ton
3	Üzüm	:	6.028	Ton

ARICILIK

          Günümüzde  Arıcılık ekonomiye önemli ölçüde gelir sağlayan kaynaklar arasına girmiştir. Dünyada Arıcılıkla önemli ölçüde gelir sağlayan ülkeler Çin başta olmak üzere Amerika, Meksika ve dördüncü sırada da Ülkemiz gelmektedir. Türkiye'de arı kovanı(koloni) 3.500.000 civarındadır.Bal üretimimiz ise 1999 yılı istatistik verilerine göre 65.000 Ton kadardır. Yaklaşık olarak kovan  başına 15-17 kg bal üretimi yapılmaktadır. Bu konuda  Ülkemizin durumu diğer ülkelere göre onyedinci sıradadır. Türkiye’de Arıcılığın yoğun olarak yapıldığı iller Muğla başta olmak üzere Adana ve Ordu'dur.Arı sütü ve polen üretimi bakımından Bursa birinci sırada yer almaktadır. Arıcılıkla 28.000 civarında aile gelir ve yan gelir sağlamaktadır.

          İlçemizde 1970’li yıllarda 100 civarında olan kovan sayısı 1986 yılından sonra hızla çoğalarak günümüzde 3500 kovana ulaşmıştır. Bu kovanlardan yaklaşık olarak 56 ton bal üretimi yapılmaktadır. Bu rakamların önümüzdeki yıllarda daha da artacağı beklenmektedir.İ lçemizdeki arıcılar çeşitli seminer ve kurslarla eğitilmekte ve daha bilinçli arıcılık yapılması hedeflenmektedir

ÜRETİM VE İHRACAAT

Sungurlu’da kamu sektörüne ait sanayi tesisi bulunmamaktadır. Sanayinin kurulması tamamı ile özel sektör yatırımcıları tarafından gerçekleştirilmiştir. Sungurlu’daki fabrikalarda üretilen ürünlerin tamamına yakını yurt içi pazarlarına sunulurken BAKLAN gıda Sanayi Dış Ticaret A.Ş. Hububat, Bakliyat Paketleme ve imalatı, BAK-TAT Gıda sanayi ve Dış ticaret A.Ş. Bulgur, Kırık Buğday, Kepek imalatı fabrikaları tamamı ile yurt dışı pazarları için üretim yapmaktadır.          

1	Anadolu Bentonit San. Ve tic. Ltd.	Bentonit.
2	Arayıcı Press	Otomotiv Parçaları
3	Baklan Gıda Sanayi ve Dış Ticaret Şirketi	Hububat, Bakliyat Paketleme ve İmalatı
4	Bak-Tat Gıda Sanayi ve Dış Ticaret A.Ş.	Bulgur, Kırık Buğday, Kepek
5	Berkay Unlu Mamulleri Gıda Sanayi Tic.Ltd.Şti.	Gıda, mantı, Erişte, Şekerpare.
6	Birlikel Motor Yenileme San. Tic. Ltd.	Motor
7	Çavuşağa Orman Ürünleri San. Tic. Ltd. Şti.	Keresteden Kamyon Kasa İmalatı
8	Fe­-Ta Turizm Danışma Orman Ür.Ltd.Şti. (Enpor Styropor)	Styropor
9	Gardaşlar Gıda San. Ve Tic. Ltd. Şti.	Bakliyat Eleme ve Paketleme
10	Hilal plastik San. Tiv. Ltd. Şti.	Su Hortumu
11	Hitit Tekstil ve Hayvan Ürünleri San. Tic.	Tişört, Eşofman
12	İrem Unlu Mamüller	Mantı
13	Köroğlu Tekstil Ürünleri	Tekstil Ürünleri İmalat
14	Kuyumcuoğlu Tekstil Gıda San. Ve Tic. Ltd.	İç çamaşırı
15	Ocaklı Otomotiv ve Gıda San. Tic. Ltd.	Un Kepek
16	Özdoğan Plastik	Su Hortumu
17	Özdoğanlar Un Fabrikası	Un ve Kepek
18	Özev Un ve Unlu Mamuller San. Tic. Ltd. Şti. (irem)	Unlu Mamuller
19	Prenses Unlu Mamüller	Dönek Ekmeği
20	S.G.S Sungurlu Giyim Sanayi ve Tic. Ltd. Şti.	Bayan Konfeksiyon
21	Sun Ek Unlu Mam. Nakliyat San. Tic Ltd Şti	Ekmek Üretimi
22	Sungurlu Çorap Konfeksiyon San. Tic. ve Tic.	Çorap imalatı
23	Sun-Ka Sungurlu Kağıtcılık San. Tic. Ltd.	Gri Karton
24	Sunteks Tekstil ve San. A.Ş.	PVC boru, Poşet.
25	Yelmenler Un Nakliye kimyevi Mad. San. Tic. Ltd.	Un